Από το STEM στο STEAMitUP!

Μια ολιστική και βιωματική προσέγγιση της καθημερινότητας 

Τμήμα Έρευνας & Καινοτομίας @DoukaSchool| Συνέντευξη Όλγας Μανούρη| Βιολόγος-Χημικός 

Το έργο STEAMitUP στοχεύει στην ανάπτυξη ενός καινοτόμου εκπαιδευτικού προγράμματος και περιβάλλοντος – toolkit το οποίο θα προσφέρει online ενότητες, σχέδια μάθησης και υλικό για βιωματικά εργαστήρια στο STEAM και στη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών. Στο πλαίσιο του έργου παίρνουμε συνεντεύξεις από έμπειρους και μάχιμους εκπαιδευτικούς οι οποίοι μας μεταφέρουν την πολύτιμη εμπειρία τους, όπως είναι η συνάδελφός μας Βιολόγος και Χημικός Όλγα Μανούρη. Ξεκινάμε τη συνέντευξη με μία πολύ σύντομη αναδρομή στα όσα έχει πετύχει μέχρι σήμερα και πώς συνδέονται όλα αυτά με το STEM και το STEAM… 

ΤΕΚ: Καλημέρα Όλγα, είσαι ένα σημαντικό στέλεχος του Σχολείου μας με πολύχρονη εμπειρία. Ας ξεκινήσουμε πρώτα από τα διδακτικά αντικείμενα τα οποία διδάσκεις στο Σχολείο και για ποιο λόγο τα διδάσκεις… 

Ο.Μ: Οι βασικές μου σπουδές αφορούν στη Βιολογία και συγκεκριμένα στον τομέα Μοριακής Βιολογίας και Γενετικής. Ωστόσο, μετά την ολοκλήρωση των βασικών μου σπουδών υπήρξα εξωτερική συνεργάτης του τμήματος Χημικών Μηχανικών του Πολυτεχνείου. Ασχολήθηκα λοιπόν αρκετά χρόνια και με τη Χημεία. Έτσι διδάσκω τα μαθήματα της Βιολογίας και της Χημείας σε όλες τις τάξεις του Γυμνασίου και του Λυκείου.  

Ωστόσο, κατά την 25ετή μου θητεία στη θέση του εκπαιδευτικού, έχω εμπλακεί και με τις υπόλοιπες φυσικές επιστήμες, όπως τη Γεωγραφία και τη Φυσική. Στα Εκπαιδευτήρια Δούκα εργάζομαι από το 2003 και μεταξύ των άλλων συντονίζω την ομάδα Καθηγητών Φυσικών Επιστημών του Γυμνασίου. 

ΤΕΚ: Πώς αξιοποίησες σε αυτή τη διαθεματική προσέγγιση STEM στη διδασκαλία σου; 

Ο.Μ: Η ιστορία ξεκίνησε πριν από 5 χρόνια… Ήταν η χρονιά που ο κ. Δούκας αποφάσισε την εισαγωγή του STEM στο ωρολόγιο πρόγραμμα του Γυμνασίου… Μία καινοτόμος σκέψη από την άποψη ότι το STEM είναι ένα «διδακτικό αντικείμενο» που δεν περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα του Υπουργείου και επιπλέον η απόφαση του κ. Δούκα ήρθε την εποχή που το Υπουργείο υποβάθμιζε ακόμα περισσότερο τη διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών στο Γυμνάσιο. Έτσι, λοιπόν, ως υπεύθυνη των Φυσικών Επιστημών, έπρεπε να συντονίσω την όλη προσπάθεια. Στην αρχή πανικοβλήθηκα γιατί δεν ήξερα και πολλά για το STEM! Από την άλλη όμως, αντιμετώπισα την ιδέα του κ. Δούκα ως μια τεράστια πρόκληση!  

Ξεκίνησα να μελετώ τη διεθνή βιβλιογραφία και να αναζητώ πληροφορίες σχετικά με την ανάγκη που οδήγησε τους Αμερικανούς στην εισαγωγή του STEM στην εκπαιδευτική διαδικασία. Το διαδίκτυο με κάλυψε πλήρως σε θεωρητικό επίπεδο αλλά όχι σε πρακτικό. Εννοώ ότι τα σχέδια μαθημάτων που υπήρχαν στο διαδίκτυο δεν σχετίζονταν με προβλήματα της καθημερινής ζωής και η προσέγγισή τους δεν ήταν διαθεματική… Επιπλέον, αρκετοί ήταν εκείνοι που θεωρούσαν ότι το STEM ταυτιζόταν με τη ρομποτική! Και φυσικά δεν υπήρχε καταγεγραμμένο πρόγραμμα σπουδών για το STEM! 

Εκείνη την εποχή άλλωστε, αν θυμάμαι καλά, έτρεχαν και τα πρώτα ευρωπαϊκά έργα που αφορούσαν στο SΤΕΜ και πραγματικά τα παραδοτέα τους, κατά την προσωπική μου γνώμη, δεν σχετίζονταν με αυτό που το STEM εισηγείται, δηλαδή με μια βιωματική προσέγγιση της γνώσης με απώτερο στόχο την επίλυση καθημερινών προβλημάτων. Και επιπρόσθετα, σε καμία περίπτωση δεν εντόπιζα την ενεργό εμπλοκή των μαθητών. 

ΤΕΚ: Αυτό πραγματικά νομίζω ότι ισχύει, γιατί πολύς κόσμος κάνει ρομποτική θεωρώντας ότι κάνει STEM, αλλά μάλλον αυτή είναι μια περιοριστική προσέγγιση του STEM… 

Ο.Μ: Έχεις απόλυτο δίκιο σε αυτό! Τα πρώτα χρόνια, στην προσπάθειά μου να επιμορφωθώ, ό,τι και να αναζητούσα, αφορούσε τη ρομποτική. Δηλαδή υπήρχε και εξακολουθεί να υπάρχει η άποψη ότι το STEM είναι ρομποτική, μία άποψη λανθασμένη κατά τη γνώμη μου. Η ρομποτική εντάσσεται στο STEM, είναι υποσύνολο του STEM, δεν είναι το STEM. 

ΤΕΚ: Αυτό είναι πολύ σημαντικό. Ως αποτέλεσμα του γεγονότος αυτού είναι και ότι μια ανάγκη επιμόρφωσης φαίνεται να μην μπορεί να καλυφθεί στο ευρύτερο πλαίσιο μιας STEM προσέγγισης και πόσο μάλλον που τώρα το STEM γίνεται και… STEAM. 

Άρα λοιπόν στην ουσία, από αυτά που ξέρεις σχετικά με το STEAM curriculum, STEAM επιμόρφωση υπάρχει ή δεν υπάρχει; 

Ο.Μ: Δεν υπάρχει, πραγματικά δεν υπάρχει! Και πέντε χρόνια μετά, και μετά την εμπλοκή μου σε σχετικά ευρωπαϊκά έργα, δεν έχω βρει ανθρώπους που να μπορούν να προσεγγίσουν το STEAMμε τον τρόπο που περιγράφεται τουλάχιστον βιβλιογραφικά. Θα έλεγα ότι με το πέρασμα των χρόνων ενισχύεται η τάση να καλύπτεται  

ΤΕΚ: Εσύ όμως, απ’ ό,τι ξέρω, έχεις φτιάξει ένα αναλυτικό πρόγραμμα. Θα μας πεις δύο λόγια γι’ αυτό; 

Ο.Μ: Η θέσπιση ενός προγράμματος σπουδών ήταν πολύ δύσκολη υπόθεση για τους λόγους που ήδη εξήγησα. Δεν σου κρύβω ότι προκειμένου να πάρω ιδέες και να βρω θεματικές ενότητες, διάβαζα παράλληλα περιοδικά όπως το Vita αλλά και το The Economist. Προσπαθούσα να αφουγκραστώ την καθημερινότητα και να την προσαρμόσω στην ηλικία των παιδιών του Γυμνασίου. Αυτό λοιπόν ήταν πραγματικά δύσκολο. Τελικά, καταρτίστηκε ένα πρόγραμμα σπουδών για δύο τάξεις του Γυμνασίου το οποίο στη συνέχεια αναθεωρήθηκε με τη βοήθεια και άλλων συναδέλφων. Μετά από εμένα, και άλλοι συνάδελφοι, διαφορετικών ειδικοτήτων, δίδαξαν STEM στο Σχολείο. Σε κάθε περίπτωση όμως ήταν καθηγητές θετικής κατεύθυνσης. Χωρίς να θέλω να αγνοήσω τον ρόλο άλλων ειδικοτήτων, όπως φιλολόγων, μουσικών ή εικαστικών, στη διδασκαλία του STEAM, πιστεύω ότι η προσέγγιση του Science, του Engineering ή των Mathematics θα ήταν δύσκολη από έναν καθηγητή ανθρωπιστικής κατεύθυνσης σπουδών. Το ιδανικότερο βέβαια θα ήταν η σύμπραξη καθηγητών διαφορετικών ειδικοτήτων! Κάτι τέτοιο όμως συνεπάγεται αυξημένο κόστος και λειτουργικές δυσκολίες. 

ΤΕΚ: Άρα από τη μια μεριά υπάρχουν οι δεξιότητες που πρέπει να έχει ο εκπαιδευτικός και νομίζω ότι είναι σαφής η αναφορά σου σε αυτό, και από την άλλη μεριά είναι και τα εργαλεία που πρέπει να έχει. Τι είδους εργαλεία πρέπει να έχει στη φαρέτρα του; Τι μέσα πρέπει να έχει; Τι ψηφιακό ή/και εργαστηριακό υλικό;  

Ο.Μ: Στα Εκπαιδευτήρια Δούκα εφαρμόζουμε την εξής πρακτική: κάθε θεματική ενότητα STEM προσεγγίζεται με δύο τρόπους, έναν θεωρητικό και έναν πρακτικό – εργαστηριακό. Από την εργαστηριακή προσέγγιση προκύπτει κι ένα παραδοτέο το οποίο αποτελεί και την επίλυση του προβλήματος που αντιμετωπίζουν οι μαθητές. Καλύτερα όμως να δώσω ένα παράδειγμα… 

Μια θεματική ενότητα σχετίζεται με την ανακύκλωση ελαιόλαδου και την παρασκευή βιολογικών σαπουνιών. Αντιλαμβάνεσαι όμως ότι αν περιοριστείς μόνο στην θεωρητική κάλυψη του θέματος δεν έχεις καμία πιθανότητα να κερδίσεις το ενδιαφέρον των μαθητών. 

Τι κάνουμε λοιπόν; Μπαίνουμε στο εργαστήριο και μαθαίνουμε στα παιδιά να ανακυκλώνουν μόνα τους το ελαιόλαδο και να παρασκευάζουν βιολογικά σαπούνια! Και στη συνέχεια… ενθαρρύνουμε τα παιδιά να πουλήσουν τα σαπούνια και να διαθέσουν τα έσοδα για κάποιον κοινωφελή σκοπό!  

Άρα, το ψηφιακό υλικό ή τα λογισμικά ή οι προσομοιώσεις που ενδεχομένως χρησιμοποιεί ο δάσκαλος, δεν αρκούν! Κατά τη γνώμη μου, ο μαθητής πρέπει να επισκέπτεται το εργαστήριο, είτε αυτό είναι εργαστήριο Φυσικής, Χημείας, Βιολογίας, Τεχνολογίας, Ρομποτικής και να παράγει έργο! 

ΤΕΚ: Αυτό είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον, αφού θέτεις μια πιο ολιστική προσέγγιση στην αντιμετώπιση του STEM, αν έχω καταλάβει καλά. 

Ο.Μ: Ακριβώς. Οι μαθητές αντιλαμβάνονται το πρόβλημα, αναζητούν και επεξεργάζονται πληροφορίες, συνεργάζονται, επικοινωνούν και τελικά προτείνουν λύσεις. Και οι λύσεις δεν πρέπει να είναι θεωρητικές… θα πρέπει να εφαρμόζονται, κατ’ αρχάς από τους ίδιους! Θα πρέπει επομένως να μάθουν να λειτουργούν μέσα στο εργαστήριο. 

ΤΕΚ: Μπορείς να πεις κάποιους ενδεικτικούς τίτλους ενοτήτων και μαθημάτων; 

Ο.Μ: Μερικά παραδείγματα είναι τα παρακάτω:  

– Nutrition : Παιχνίδια της φύσης: «Είμαστε ό,τι τρώμε» 

– Mathematics: “Can you solve the prisoner hat riddle? ” “Το θεώρημα των τεσσάρων χρωμάτων” 

– Chemistry: “Schizophrenia and vitamin D” 

– Biology: “Sex and science“ 

– Health Science: “Ανδρικά και γυναικεία αποσμητικά με αγνά υλικά φτιαγμένα από… τα χεράκια σας” 

– Biotechnology: “The science of milk”, “The beneficial bacteria that make delicious food” 

– Ecology: “Ecological cleaners” 

– Engineering: “How does an igloo keep you warm”, “Atom and nuclear energy” 

ΤΕΚ: Πολύ ωραία, όμως δεν πρέπει να εκπαιδευτούν οι εκπαιδευτικοί για να μπορούν να το κάνουν τέτοια μαθήματα; 

Ο.Μ: Οπωσδήποτε ναι. Γι’ αυτό είπα εξαρχής ότι ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να έχει θετική κατεύθυνση σπουδών. Φαντάσου πόσο δύσκολο είναι να λειτουργήσει στο εργαστήριο ένας εκπαιδευτικός που δεν έχει προηγούμενη εργαστηριακή εμπειρία!  

Θεωρώ επίσης ότι εκπαίδευση χρειάζεται ο κάθε εκπαιδευτικός που θα πάρει ένα έτοιμο σχέδιο μαθήματος STEM. Από τη στιγμή που δεν το έχει οραματιστεί και δεν το έχει δημιουργήσει ο ίδιος, δεν είναι εύκολο να το υλοποιήσει. Γιατί πολύ απλά ο δημιουργός το έχει προσαρμόσει στις δικές του δεξιότητες και τα δικά του δεδομένα. Η άποψή μου αυτή είναι αποτέλεσμα εμπειρίας… Τα δικά μου μαθήματα δεν ήταν εύκολο να τα υλοποιήσουν οι συνάδελφοι έτσι όπως εγώ τα είχα φανταστεί… Όταν όμως πήραν την ιδέα και προσάρμοσαν το υλικό στις δικές τους δυνατότητες, τότε ο αντίκτυπος στους μαθητές ήταν πολύ καλός! 

Θα ήθελα όμως να επισημάνω και κάτι ακόμα… Το STEM είναι μεράκι… δεν πρέπει να το δεις διεκπεραιωτικά … Για να διδάξεις 1 ώρα STEM θα πρέπει να αφιερώσεις πολλές ώρες στην προετοιμασία! Μιλώντας για τον εαυτό μου… Χρειάζομαι 6 ώρες προετοιμασίας 

για να εντοπίσω την ιδέα, για να αναζητήσω πληροφορία, για να στήσω το μάθημά μου, για να φτιάξω φύλλα εργασίας, για να φτιάξω εργαστηριακές τεχνικές… και φυσικά για να το κάνω πρόβα με τα φυσικά μου παιδιά! Οπότε αντιλαμβάνεσαι ότι ο φόρτος εργασίας για το STEM είναι πάρα πολύ μεγάλος.  

ΤΕΚ: Είναι πολύ σημαντικό αυτό που λες και το καταγράφουμε προφανώς, νομίζω ότι αυτό δημιουργεί ακριβώς και την πολυπλοκότητα του θέματος. 

Ο.Μ: Αν μου επιτρέπεις, δίνοντας έμφαση σε αυτό που μόλις είπα για τον απαιτούμενο χρόνο προετοιμασίας, θα σου αναφέρω ενδεικτικά τη δικαιολογημένη απάντηση ενός συναδέλφου όταν του ζήτησα να δημιουργήσει ένα δικό του μάθημα STEM. Είχα προτρέψει λοιπόν τον συνάδελφό μου, να φτιάξει το δικό του μάθημα τον μήνα Οκτώβρη και μου είπε ότι θα είναι έτοιμος να δείξει το μάθημα μετά τις διακοπές των Χριστουγέννων! Μου επισήμανε ότι είναι αδύνατον να δημιουργήσει κάτι αξιόλογο έχοντας τη φθορά της καθημερινότητας! 

ΤΕΚ: Μάλιστα, πολύ ωραίο είναι να φτιάχνουμε πράγματα που αρέσουν στους «μεγάλους», στους εκπαιδευτές, στους δασκάλους… Αλλά τι γίνεται με τα παιδιά; Τα παιδιά τελικά βρίσκουν ελκυστικά αυτά τα θέματα; Πώς καλύπτουμε τα κίνητρα των παιδιών;  

Ο.Μ: Πρέπει να σου πω ότι τα παιδιά απολαμβάνουν το STEM για πολλούς λόγους. 

– Πρώτον είναι ένα μάθημα που δεν αξιολογείται και επομένως δε νιώθουν την πίεση. 

– Δεύτερον, έχουν τη δυνατότητα για ομαδοσυνεργατική προσέγγιση του κάθε θέματος. 

– Τρίτον, έχουν τη δυνατότητα να αντιληφθούν το γιατί και όχι μόνο το πώς. Με άλλα λόγια συμμετέχουν ενεργά, δρομολογούν τις αποφάσεις τους και δεν είναι παθητικοί δέκτες. Αυτή δεν πρέπει να είναι η διαδικασία της μάθησης; 

ΤΕΚ: Νομίζω ότι έχεις περιγράψει με τρεις σημαντικές προσεγγίσεις όλη την ουσία της μάθησης σε σχέση με τη διδασκαλία! 

Μπορούμε να πούμε και κάτι ιδιαίτερο για τα κορίτσια; Χωρίς να θέτουμε στεγανά ανάμεσα σε αγόρια και κορίτσια, υπάρχει κάτι ιδιαίτερο να τονίσει κανείς σχετικά με το γεγονός ότι – σύμφωνα με τις έρευνες – τα κορίτσια ασχολούνται πολύ λιγότερο απ’ ό,τι τα αγόρια με τέτοια θέματα; 

Ο.Μ: Λοιπόν, αν ο κόσμος αντιλαμβάνεται το STEM ως ρομποτική, τότε σίγουρα θα απαντήσει ότι ενδέχεται τα κορίτσια να μην ασχολούνται με αυτό. Το STEM όμως είναι μια ολιστική προσέγγιση της καθημερινότητας με τρόπο τεκμηριωμένο. 

Στο δικό μας το Σχολείο, τα κορίτσια έχουν εξίσου θετική διάθεση, γιατί προσπαθούμε και βρίσκουμε θεματικές που ενδιαφέρουν αγόρια και κορίτσια. Ενδεικτικά θα σου αναφέρω ότι ένα από τα project STEM που υλοποιούμε σχετίζεται με την παρασκευή αρωμάτων. Ένα τέτοιο project, δεν προσελκύει το ενδιαφέρον των κοριτσιών; 

ΤΕΚ: Τελευταία και καταλυτική ερώτηση: πώς θα μπει το “Α” τώρα στο STEM; To περίφημο Άλφα, που σημαίνει Art ή για άλλους Artifact και Design, πώς το φαντάζεσαι; 

Ο.Μ: Προφανώς και δεν είναι εύκολη η απάντηση! Πραγματικά είναι δύσκολο να γίνουν προτάσεις από ανθρώπους της δικής μου ειδικότητας. Εδώ είναι που απαιτείται οπωσδήποτε συνεργασία και γιατί όχι συνδιδασκαλία με άλλες ειδικότητες.