Η Αναγέννηση του σχολείου μετά τον Μεσαίωνα της πανδημίας

Τα 2 τελευταία χρόνια ο σύγχρονος κόσμος βίωσε μια απροσδόκητη και ανεπανάληπτη κατάσταση. Οι συνθήκες που διαμορφώθηκαν εξαιτίας της πανδημίας θύμισαν στους παλαιότερους εμπόλεμες καταστάσεις, ενώ για τους νεότερους ήταν μια άνευ προηγουμένου καθημερινότητα, που σε καμία περίπτωση δεν άφηνε πρόσφορο έδαφος για ευόδωση των ονείρων και των επιδιώξεών τους.

Η εκπαίδευση, όπως και οι υπόλοιποι τομείς, δε θα μπορούσε να μείνει αλώβητη από τη λαίλαπα αυτή. Η είδηση της αναστολής λειτουργίας των σχολικών μονάδων αποτέλεσε μια νέα πραγματικότητα, στην οποία το εκπαιδευτικό σύστημα έπρεπε να προσαρμοστεί και να επιβιώσει, λειτουργώντας κατά τη Δαρβίνεια θεωρία. Καίτοι η πραγματικότητα ήταν ζοφερή, πολλά στοιχεία άφηναν περιθώρια αισιοδοξίας.

Αφενός, η εφαρμογή της εξ αποστάσεως διδασκαλίας (τηλεκπαίδευση), που ξεπρόβαλλε ως το εμβόλιο για τη θωράκιση της εκπαιδευτικής κοινότητας στον αγώνα για την απόκτηση ανοσίας απέναντι στις καταστρεπτικές συνέπειες της πανδημίας, τη διακοπή δηλαδή της μαθησιακής διαδικασίας. Αφετέρου, οι δέκτες, οι μαθητές και μαθήτριες, μέλη και εκπρόσωποι της νέας γενιάς, της Generation Z, που ούσα
εξοικειωμένη με τα τεχνολογικά μέσα, με μια διαρκή σχέση με την κοινωνική δικτύωση, έχοντας μεγαλώσει με δεδομένες τις ηλεκτρονικές συσκευές και την ύπαρξη του διαδικτύου, σίγουρα θα ένιωθε πιο
οικεία με τη νέα μορφή διδασκαλίας. Όλα, λοιπόν, ιδανικά. Όμορφος κόσμος, αγγελικά πλασμένος.

Το ξεκίνημα της τηλεκπαίδευσης έκρυβε μια αίσθηση μυστηρίου και περιέργειας για το νέο που έρχεται. Όλα ήταν διαφορετικά: το ωρολόγιο πρόγραμμα που αναπροσαρμόστηκε, η διαδικτυακή τάξη, η δυνατότητα διαμόρφωσης του προφίλ, η είσοδος με ένα πάτημα του ποντικιού. Και οι ημέρες περνούσαν… και οι μαθητές συμμετείχαν ολοένα και λιγότερο… και ο καθηγητής αναλάμβανε έναν ρόλο που παρέπεμπε περισσότερο σε δασκαλοκεντρικό σύστημα. Οι αρχικές οθόνες με τα πρόσωπα των παιδιών γρήγορα έδωσαν τη θέση τους στο απόλυτο μαύρο και το κενό, με μόνη παρουσία το ονοματεπώνυμο. Φωνή εκπαιδευτικού βοῶντος ἐν τῇ διαδικτυακῇ ἐρήμῳ. Πώς διαψεύστηκαν οι αρχικές αισιόδοξες ελπίδες; Τι δεν λειτούργησε σωστά;

Αναζητώντας τις αιτίες που η διαδικτυακή γενιά δεν ασπάστηκε στο έπακρον την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, σίγουρα θα βρούμε πολλές. Αρχικά, η ίδια η τηλεκπαίδευση αποτέλεσε ένα αναγκαστικό εργαλείο λόγω της πανδημίας, αφαιρώντας έτσι κάθε δυνατότητα προηγούμενης ομαλής δοκιμής και χρήσης. Με τον τρόπο αυτό, δεν υπήρξε μια ήπια μεταβατική περίοδος τόσο για τους διδάσκοντες, όσο και για τους διδασκομένους. Ο πιο σημαντικός, ωστόσο, λόγος έχει να κάνει με το ίδιο το σχολείο. Βλέποντας με τα μάτια του εκπαιδευτικού και κρίνοντας εκ του αποτελέσματος, θεωρώ πως οι υγειονομικές συνθήκες στη χώρα και τον κόσμο ανέδειξαν τον σημαντικό ρόλο του σχολείου στην εκπαιδευτική διαδικασία μέσω της φυσικής παρουσίας. Άλλωστε, είναι κοινά αποδεκτό ότι τα σχολεία αποτελούν τις πιο ισχυρές «μηχανές» της κοινωνικής κινητικότητας.

Μια ανοικτή σχολική μονάδα, με τα παιδιά στον φυσικό τους χώρο και την κανονικότητα στο πρόγραμμά τους συντελεί στην κοινωνικοποίησή τους. Βοηθά να μοιραστούν συναισθήματα, ενδιαφέροντα, σκέψεις. Θα ήταν, λοιπόν, λάθος να παραβλέπαμε μια τέτοια προσφορά του σχολείου στην εξέλιξη της προσωπικότητας των νέων ακόμη και αν αυτοί ανήκουν στην Generation Z. Επιπλέον, δεξιότητες όπως η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, η επίλυση απλών ή σύνθετων προβλημάτων, η αναγνώριση των συνεπειών, οι σχολικοί κανόνες, ακόμη και οι τεχνικές διαπραγμάτευσης μέσα από την αντιπαράθεση και τις διαφωνίες με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας, είναι αρετές που μόνο το ζωντανό σχολείο μπορεί να μεταλαμπαδεύσει στην προσπάθεια συγκρότησης των υγιών αυριανών πολιτών.

Θα ήταν παράλειψη αν σε όλα τα παραπάνω δεν προσθέταμε και τον έτερο παράγοντα της εκπαιδευτικής διαδικασίας: τον εκπαιδευτικό. Όταν ο Τσέχος παιδαγωγός Comenius – από την Αναγέννηση ήδη – τον είχε παρομοιάσει με τον ήλιο που φωτίζει τα πάντα, αναμφισβήτητα, τον φανταζόταν στον φυσικό του χώρο, με άμεση επαφή, να εντοπίζει την βαθιά ανάσα, το χαμένο βλέμμα, τη βουβή ανατροφοδότηση για να τη χρησιμοποιήσει επωφελώς, προκειμένου να βελτιώσει το εκπαιδευτικό αποτέλεσμα. Να εντοπίζει την αγωνία, να παίρνει δύναμη από το χαμόγελο – ναι, αυτό το χαμένο κάτω από τη μάσκα, που καθρεφτίζεται, όμως, στα μάτια – να δανείζεται για λίγο την ξεγνοιασιά και γιατί όχι την παιδικότητα και την επαναστατική ορμή των παιδιών, επιβεβαιώνοντας ότι αποτελεί λειτουργό της παιδευτικής διαδικασίας σε μια συνεχή αλληλεπίδραση και όχι ψυχρό επαγγελματία.

Οι μαθητές με το ένστικτό τους ένιωσαναυτήν την απουσία σε όλη τη διάρκεια της καραντίνας και αισθάνθηκαν το ίδιο κενό με τον εκπαιδευτικό, παρά τις ομολογουμένως φιλότιμες και τιτάνιες προσπάθειές του.
Στον Καιάδα, λοιπόν, η τεχνολογία; Στο πυρ το εξώτερον η τηλεκπαίδευση; Οι ερωτήσεις καθαρά ρητορικές. Ακολουθώντας την αριστοτελική ρήση «η υπερβολή και η έλλειψη είναι χαρακτηριστικά της κακίας και η μεσότητα της αρετής», το σχολείο μετά την πανδημία επιβάλλεται να αξιοποιήσει την παρακαταθήκη της τεχνολογίας με λελογισμένο τρόπο και με διάθεση που θα επιτελεί τον στόχο του, χωρίς να παραβλέπει τον παράγοντα άνθρωπο. Αξιοποιώντας γόνιμα τις επιταγές της κοινωνίας και της τεχνολογίας.

Διαμορφώνοντας ψηφιακά περιβάλλοντα μάθησης χωρίς να αντιμετωπίζει τους μαθητές ως avatar αλλά ως μοναδικές προσωπικότητες. Δημιουργώντας ένα πεδίο δόξης λαμπρόν για να ευδοκιμήσουν οι δεξιότητες και οι ανθρώπινες αξίες. Θέτοντας τον ψηφιακό γραμματισμό των μαθητών ως μία από τις προτεραιότητες για την αντιμετώπιση των αυριανών προκλήσεων, εμφυσώντας, όμως, το αίσθημα ότι η ψυχήδεν βρίσκεται στα μηχανήματα αλλά στους ανθρώπους. Για εμάς τους εκπαιδευτικούς του D-ικού μας σχολείου, των Εκπαιδευτηρίων Δούκα, όλα αυτά είναι μια πραγματικότητα… και σίγουρα όχι εικονική!

«Το σχολείο μετά την πανδημία
επιβάλλεται να αξιοποιήσει την παρακαταθήκη
της τεχνολογίας με λελογισμένο τρόπο
και με διάθεση που θα επιτελεί τον στόχο του,
χωρίς να παραβλέπει τον παράγοντα άνθρωπο».

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Β. ΒΟΓΙΑΤΖΗΣ