Η ενεργητική ακρόαση έχει δύναμη που ενώνει: Πώς να ακούω το παιδί μου για να μου μιλάει

Πόσο και πώς ακούμε τα παιδιά μας;
Πώς δείχνουμε το ενδιαφέρον μας;
Με πόση ενσυναίσθηση επικοινωνούμε μαζί τους;

Ενεργητική ακρόαση για ουσιαστική επικοινωνία
Ανεξάρτητα από την ηλικία, το παιδί έχει ανάγκη να επικοινωνεί με εμάς, τους γονείς του, να μας μιλάει και να το ακούμε. Ακούμε με δύο τρόπους – βιολογικά με την ακοή, όταν λαμβάνουμε τους ήχους των λέξεων, και συναισθηματικά με την ακρόαση, όταν κατανοούμε το νόημά τους. Τότε, γνωρίζουμε το παιδί μας, βλέπουμε τα πράγματα από τη δική του οπτική γωνία, κατανοούμε ποια θέματα το απασχολούν ή ποια συναισθήματα βιώνει και το διευκολύνουμε να σκεφτεί πώς θα λύσει ένα πρόβλημα ή να σχεδιάσει πώς θα πετύχει έναν στόχο για να αισθάνεται αυτοπεποίθηση και χαρά.

Οι πυλώνες της ενεργητικής ακρόασης
Η ενεργητική ακρόαση είναι δεξιότητα που αναπτύσσεται με υπομονή και συνειδητή προσπάθεια και στηρίζεται σε 3 βασικούς πυλώνες.

Πρώτον, ακούμε με προσοχή πριν βγάλουμε συμπεράσματα. Επειδή σκεφτόμαστε πέντε φορές πιο γρήγορα από ό,τι μιλάμε, συνήθως δεν ακούμε το παιδί με υπομονή. Από τις πρώτες λέξεις, πιστεύουμε ότι γνωρίζουμε τι θέλει ή τι «πρέπει» να πει, προετοιμάζουμε την απάντηση ή τη συμβουλή μας, το διακόπτουμε και τελειώνουμε τη φράση του, «…καλά, αλλά τι ξέρεις εσύ, είσαι μικρός/ή…». Όταν ακούμε ενεργητικά, όμως, το ενθαρρύνουμε να μιλήσει, αξιοποιώντας τη σοφία της φύσης που μας έδωσε δύο αυτιά, αλλά ένα στόμα, ώστε να ακούμε περισσότερο και να μιλάμε λιγότερο:
– Εστιάζουμε απόλυτα την προσοχή μας σε ό,τι λέει χωρίς να βιαζόμαστε να απαντήσουμε.
– Αφήνουμε το κινητό μας στην άκρη, δε διαβάζουμε μηνύματα ή ειδήσεις ενώ μιλάει.
– Περιμένουμε να ολοκληρώσει χωρίς να διακόπτουμε.
– Παρατηρούμε τη γλώσσα του σώματος και τις εκφράσεις του για να καταλάβουμε αν συμφωνεί
ή διαφωνεί με κάτι που του λέμε να κάνει.
– Το κοιτάμε στα μάτια για να δείξουμε ότι ενδιαφερόμαστε για το θέμα που το απασχολεί

Δεύτερον, βγάζουμε τα «γυαλιά» μας. Επικοινωνούμε ουσιαστικά, όταν ακούμε το παιδί μας χωρίς προκαταλήψεις, αγωνία, υπερβολικές προσδοκίες ή τη βεβαιότητα ότι μόνο η δική μας γνώμη είναι η σωστή. Σίγουρα έχουμε εμπειρία ζωής και για κάποιες καταστάσεις ξέρουμε τι είναι καλό και σωστό για εκείνο ενώ θέλουμε να λύνουμε τα προβλήματά του και να το προστατεύουμε. Έτσι, όμως, σταματάμε να ακούμε και δίνουμε συμβουλές ή προτείνουμε λύσεις. Παρά την εμπειρία μας, πρέπει να γνωρίσουμε το παιδί μας, να καταλάβουμε ποιος άνθρωπος είναι, να το αποδεχθούμε και να το στηρίξουμε να αναπτύξει δεξιότητες ζωής. Εστιάζοντας στα μηνύματα που μεταφέρει με τις λέξεις και τη γλώσσα του σώματος, βλέπουμε τον κόσμο μέσα από τα μάτια του και κατανοούμε πώς αισθάνεται, τι χρειάζεται ή τι δε θέλει, ώστε να πιστέψει στις επιλογές του, να τις υποστηρίξει και να είναι ευτυχισμένο. Καθήκον μας, εκτός από την ασφάλεια και την υγεία του, είναι και η ανάπτυξή του σε έναν αυτόνομο άνθρωπο που έχει αυτοέλεγχο, υπευθυνότητα και άποψη. Η επικοινωνία μας είναι ευκαιρία να καλλιεργεί κριτική σκέψη, να αναλαμβάνει την ευθύνη των επιλογών του και να παίρνει κατάλληλες αποφάσεις, όπως τι θα σπουδάσει και ποιο επάγγελμα να ακολουθήσει. Έτσι:
– Ακούμε τι θέλει να κάνει πριν πούμε εμείς τι πιστεύουμε ότι πρέπει να κάνει.
– Δίνουμε ασφαλή ελευθερία και το καθοδηγούμε να διαχειριστεί τα θέματα που το απασχολούν.
– Γινόμαστε πρότυπο συμπεριφοράς και δίνουμε συμβουλές κυρίως όταν τις ζητάει.
– Αποφεύγουμε την κριτική και το κήρυγμα γιατί τα συνεχή «πρέπει» και «μη» το φοβίζουν, το περιορίζουν και δεν το βοηθάνε να αναπτύξει δεξιότητες, ώστε να προστατεύει τον εαυτό του όταν δεν είμαστε μαζί του.
– Αποδεχόμαστε τη σκέψη και την εμπειρία του και δεν το συγκρίνουμε με άλλους ή με τον εαυτό μας.

Τρίτον, αποδεχόμαστε τα συναισθήματά του. Όταν το παιδί επικοινωνεί –παραπονιέται, γκρινιάζει, ζητάει– είναι κυρίως γιατί χρειάζεται την προσοχή, την αποδοχή και την κατανόησή μας. Τότε πρέπει να εστιάζουμε στο συναίσθημά του και να το επικυρώνουμε, «Βλέπω ότι είσαι στεναχωρημένη…», αντί να το ακυρώνουμε, «Έλα, μη στεναχωριέσαι…». Τα συναισθήματά που βιώνει δημιουργούν τη δική του πραγματικότητα και πρέπει να τα σεβόμαστε. Όταν αφηγείται ένα γεγονός –τσακώθηκε με έναν φίλο του ή έχει πρόβλημα με έναν καθηγητή στο σχολείο– το κάνει γιατί έχει ανάγκη να καταλάβουμε πώς αισθάνεται, χωρίς να το κρίνουμε, για να μας εμπιστεύεται και να μας μιλάει. Του δείχνουμε ότι αποδεχόμαστε τα συναισθήματά του όταν:
– Κάνουμε μια περίληψη όσων είπε: «Απ’ ό,τι καταλαβαίνω, θέλεις να αλλάξεις ομάδα γιατί τα άλλα παιδιά είναι μικρότερα και δεν μπορείς να παίζεις μαζί τους. Σωστά;».
– Ακούμε με ενσυναίσθηση: «Από όσα είπες, βλέπω ότι αυτό το θέμα σε απασχολεί.
Θέλεις να το συζητήσουμε περισσότερο για να καταλάβω πώς αισθάνεσαι;».
– Παρατηρούμε τα μη λεκτικά μηνύματα στις εκφράσεις του προσώπου, το βλέμμα ή τη γλώσσα του σώματος: «Βλέπω ότι είσαι λυπημένος/η, αλλά είμαι εδώ για ό,τι χρειαστείς».
– Κάνουμε ερωτήσεις για να δείξουμε ενδιαφέρον: «Τι έγινε μετά;», «Θέλεις να μου πεις
τι σε απασχολεί;», «Πώς αισθάνθηκες με αυτό που έγινε;», «Πώς αισθάνεσαι τώρα;».

Ενεργητική ακρόαση για ενδυνάμωση
Ενεργητική ακρόαση δε σημαίνει ότι πάντα συμφωνούμε και δεχόμαστε τη γνώμη ή την επιθυμία του παιδιού μας, ειδικά σε θέματα που αφορούν στην ασφάλεια και την υγεία του, αλλά ότι χτίζουμε μια γέφυρα εμπιστοσύνης, ρεαλιστικής σκέψης και αυτονομίας για να κάνει τη μετάβαση από την παιδική και την εφηβική ηλικία στην ενήλικη. Όταν ακούμε ενεργητικά, διευκολύνουμε την επικοινωνία και βελτιώνουμε τη σχέση μας, ενώ το παιδί νιώθει το ενδιαφέρον μας και αισθάνεται καλά για τον εαυτό του. Επίσης, έχουμε την ευκαιρία να το γνωρίσουμε καλύτερα – δυνατά σημεία, επιθυμίες, ανασφάλεια, ανάγκες – και έτσι μπορούμε να το ενδυναμώνουμε να κάνει κατάλληλες επιλογές, να αξιοποιεί τις δυνατότητές του και να προστατεύει τον εαυτό του. Η ενεργητική ακρόαση δεν αποτελεί δεξιότητα μόνο για αποτελεσματική επικοινωνία, αλλά κυρίως για την εκπαίδευση του παιδιού ως ενήλικα. Γιατί μην ξεχνάμε, τα παιδιά μας είναι εκπαιδευόμενοι ενήλικες και εμείς έχουμε τον ουσιαστικό ρόλο του μέντορα και του καθοδηγητή.

Ερωτηματολόγιο Ενεργητικής Ακρόασης
Πόσο καλά ακούτε το παιδί σας;
Με βάση τις προτάσεις που ακολουθούν, αξιολογήστε πόσο αποτελεσματικά ακούτε το παιδί σας. Αν κάτι δε σας ικανοποιεί, σκεφτείτε τι μπορείτε να κάνετε διαφορετικά. Σε ποιο βαθμό κάνετε ή δεν κάνετε τα παρακάτω:
1 = Δεν το κάνω συχνά, 2 = Το κάνω τις περισσότερες φορές, 3 = Το κάνω πάντα

• Δεν το διακόπτω όταν μιλάει για να του δείξω ότι το σέβομαι και θέλω να το καταλάβω. _
• Το ακούω χωρίς να κρίνω ό,τι λέει ή να βγάζω βιαστικά συμπεράσματα. _
• Σέβομαι τις επιθυμίες του, και αν είναι ασφαλείς, το διευκολύνω να τις πραγματοποιήσει. _
• Ακούω με προσοχή αυτό που λέει και προσπαθώ να μη σκέφτομαι άλλα πράγματα εκείνη τη στιγμή. _
• Κάνω ερωτήσεις για να του δείξω ότι το ακούω. _
• Αναγνωρίζω και αποδέχομαι τα συναισθήματά του χωρίς να τα κρίνω. _
• Το κοιτάζω στα μάτια όταν μιλάει για να του δείξω ότι ενδιαφέρομαι πραγματικά. _
• Προσπαθώ να διακρίνω τα μηνύματα που δίνει με τη γλώσσα του σώματος,
τις εκφράσεις του προσώπου ή τις χειρονομίες του. _
• Δεν του λέω τι πρέπει να κάνει, αλλά το βοηθάω να βρει τη λύση μόνο του. _
• Προσπαθώ να είμαι αντικειμενικός/ή και να μην επηρεάζομαι από αυτό που πιστεύω εγώ.