Η παιδεία και ο πολιτισμός ως αντίδοτα της βίας

Όσοι υπηρετούν την σχολική
μάθηση και παιδεία, οφείλουν,
μέσα από την οργανωμένη ατομική
και κυρίως την συλλογική τους φροντίδα,
εκτός των άλλων, να αντιτάξουν
στο φαινόμενο της βίας, την ευπρέπεια,
το ήθος, την άμιλλα.

Μάριος Μιχαηλίδης

Το φαινόμενο της βίας αποτελεί πλέον μόνιμο χαρακτηριστικό του ανθρώπινου βίου. Στη διαδρομή των αιώνων, όπως καταμαρτυρεί η ίδια η ιστορία, η παράδοση αλλά και η ίδια η καθημερινότητα, ποτέ δεν έλειψαν οι βίαιες εκδηλώσεις στις σχέσεις μεταξύ ατόμων, κοινωνικών ομάδων και κρατών. Οι πόλεμοι, οι επιβουλές των ισχυρών απέναντι στους αδύναμους, η εγκληματικότητα, συνιστούν μορφές βίας που υπονομεύουν όσα με μόχθο κατόρθωσε ο άνθρωπος να δημιουργήσει.

Στην εποχή μας, παρ’ ότι τα περισσότερα κράτη και οι λαοί εβίωσαν και ορισμένοι εξακολουθούν να βιώνουν τις επιπτώσεις των πολέμων, η παγκόσμια κοινότητα φαίνεται αδύναμη να επιβάλει το ποθητό κλίμα ειρήνης. Οι ισχυροί αδιαφορούν και κωφεύουν στις αποφάσεις και τις εκκλήσεις των παγκόσμιων οργανισμών και καθόλου δεν αντιδρούν μπροστά στην λεηλασία και τον εξευτελισμό της ανθρώπινης ζωής. Αλλά και στο πλαίσιο της καθημερινής ζωής, οι συνέπειες της βίαιης συμπεριφοράς ατόμων και ομάδων, παρ’ όλες τις νόμιμες κατασταλτικές και τιμωρητικές αντιδράσεις των κρατών, εξακολουθούν να προκαλούν κλίμα φόβου και ανασφάλειας.

Το θέμα, λοιπόν, που εξακολουθητικώς τίθεται, είναι το πώς μπορεί να ελεγχθεί και να περιοριστεί η βία, στο πλαίσιο των δημοκρατικά οργανωμένων κοινωνιών. Ασφαλώς, η αναζήτηση των αιτίων και η συνειδητοποίηση της ανάγκης περιορισμού, καταστολής ή και εξάλειψης της βίας, όπου αυτό είναι δυνα-τόν να συμβεί, αποτελεί πρώτιστης σημασίας ενέργεια.

Καταρχάς, επιβάλλεται να ελέγχονται διαρκώς τα παράνομα ηλεκτρονικά μέσα, τα οποία, εντελώς ανερυ-θρίαστα καταγράφουν και εμμέσως προτείνουν τρόπους και μέσα ασκήσεως της βίας. Επίσης, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και πρωτίστως η τηλεόραση που μεταδίδει τα φαινόμενα βίας, όχι μόνον ως είδηση και ενη-μέρωση, αλλά και ως μανιώδη ενέργεια που αποσκοπεί στην αύξηση των ποσοστών τηλεθέασης, οφείλουν να επανεξετάσουν τον ρόλο τους. Στα δημοκρατικά καθεστώτα η ενημέρωση είναι ελεύθερη και έτσι πρέπει να παραμείνει. Ωστόσο, η έννοια της ελευθερίας εμπεριέχει ως στοιχειώδες συστατικό της την ευθύνη.

Πρωτίστως, όμως, ρόλο σημαντικό κατά της βίας καλούνται να διαδραματίσουν η εκπαίδευση και η εν γένει πολιτιστική παιδεία. Το σχολείο, καταρχάς, με κατάλληλο προγραμματισμό και οργάνωση μπορεί να αναδειχθεί σε πυρήνα γνώσης, αγωγής καθώς και αντίστασης απέναντι σε όλα εκείνα που απειλούν τον παιδαγωγικό του ρόλο. Οι αξίες που καλείται να εμφυσήσει στην ψυχή των παιδιών και των εφήβων, θα συντελέσουν ώστε να κάνουν τις κατάλληλες επιλογές που θα διαμορφώσουν το ήθος τους ως αυριανοί πολίτες.

Όσοι υπηρετούν την σχολική μάθηση και παιδεία, οφείλουν, μέσα από την οργανωμένη ατομική και κυρίως την συλλογική τους φροντίδα, εκτός των άλλων, να αντιτάξουν στο φαινόμενο της βίας, την ευ-πρέπεια, το ήθος, την άμιλλα. Οι αξίες αυτές συναρτώνται με όσα συνιστούν την ηθική, η οποία λειτουργεί ως ασπίδα αντίστασης και προστασίας απέναντι σε κάθε πρόκληση και απειλή. Βέβαια, σε όλα αυτά θα συνδράμουν πρωτίστως, οι αρχές και οι αξίες της φιλοσοφίας που επιβάλλεται να διέπει την δομή και το περιεχόμενο της παιδείας, ως βασικού άξονα επιλογής και οργάνωσης από το ίδιο το κράτος. Μέσα σ’ αυτό το πνεύμα εντάσσεται η μαθησιακή μόρφωση και η αθλητική παιδεία.

Παράλληλα, ρόλο σημαντικό απέναντι στην απειλή της βίας μπορεί να διαδραματίσει η παιδεία με την ευρεία έννοια, όπως αυτή υπηρετείται και προάγεται από τον έντεχνο λόγο και γενικά από το σύνολο των τεχνών. Γιατί η επαφή με τις τέχνες εκλεπτύνει τα συναισθήματα, εξημερώνει τα ήθη και καλλιεργεί την υπέρτατη αξία του ανθρωπισμού.

Όλα αυτά συνιστούν τα αντίδοτα της βίας, πέρα από όλα εκείνα με τα οποία μια πολιτεία με τις νόμιμες αρχές της μπορεί να αντιτάξει αποτελεσματικά στο απάνθρωπο και αντικοινωνικό αυτό φαινόμενο.