Οι Γενιές Ζ και Α αντιμετωπίζοντας τον κόσμο

Διαβάζοντας τις προβλέψεις κάποιων κοινωνιολόγων και των «μελλοντιστών δημογράφων» για τις διάφορες γενιές, αναρωτιέμαι μέχρι πού εκτείνεται η πραγματικότητα βάσει δεδομένων, την οποία ασφαλώς πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη μας, αλλά και από πού και πέρα αυτές οι προβλέψεις αποτελούν προβολή επιδιώξεων με συγκεκριμένους στόχους ή απηχούν αποτελέσματα μιας μάλλον μηχανιστικής ανάγνωσης στοιχείων που έχουν αντληθεί από Ομάδες Στόχου (Target Groups) άλλων χωρών που εκπροσωπούν κάποιες κοινωνίες ή ομάδες τις οποίες ελάχιστα αναγνωρίζουμε ως χαρακτηριστικές της Ελληνικής κοινωνίας.

Θεωρώ δηλαδή ότι με την Εκπαίδευση και την Παιδεία σε μια χώρα που το φυσικό φως, ο ουρανός και η θάλασσα «λάμπουν» και που η «διαφάνεια» αποτελούσε και αποτελεί κυρίαρχο χαρακτηριστικό του τοπίου και της κουλτούρας μας, οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε τους νέους με βάση τις φυσικές ανάγκες και το σύνολο των χαρακτηριστικών της ηλικίας τους. Ένα και μόνο από αυτά τα χαρακτηριστικά, σημαντικότατο βέβαια, που τους διαφοροποιεί εν μέρει από τις προηγούμενες γενιές, είναι η σχέση των ομάδων Ζ και Α με το διαδίκτυο και την τεχνολογία.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα που βλέπω μέσα από αυτή την κατηγοριοποίηση των ηλικιών είναι ακριβώς η «κατάταξη» με «ετικέτα» και η αυθαίρετη, σε μεγάλο βαθμό, απόδοση χαρακτηριστικών σε παιδιά τρυφερής ηλικίας που είναι σαφώς υπό διαμόρφωση. Ακόμη και αν για λόγους συστηματικής έρευνας μελετάμε και αναφερόμαστε σε ομάδες, αυτές οφείλουν, κατά την ταπεινή μου γνώμη, να τροφοδοτούν αναλύσεις και επεξεργασίες που με κανένα τρόπο δεν πρέπει να οδηγούν ή δημιουργούν, άμεσα ή έμμεσα, «κλειστά» ή «ημίκλειστα» συστήματα και οριακές γραμμές.

Η βάση της αγάπης για το περιβάλλον, τη φύση και τον πολιτισμό, για τα αιώνια δηλαδή αγαθά προς τα οποία προσβλέπει το σώμα, το πνεύμα και η ψυχή των ανθρώπων, ξεκινά από το διάπλατο «άνοιγμα» ανθρώπων και ομάδων πέρα από ηλικιακούς και άλλους φραγμούς και διαχωρισμούς. Οι μικρότεροι πρέπει να μπορούν να εμπνέονται και να παρακινούνται από τους μεγαλύτερους και με κάθε τρόπο να αντιπαραβάλλουν την εικονική πραγματικότητα του διαδικτύου με την αληθινή κατάσταση του κόσμου και του εαυτού τους μέσα σε αυτόν.

Δεν γνωρίζω αν έχει φροντίσει κάποιος μέσα στο σχολικό πρόγραμμα να ενημερώσει τις γενεές Ζ και Α στην Ελλάδα για το πόσο προνομιούχες είναι, σε έναν κόσμο που δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν επαρκή διατροφή, καθαρό νερό και αποχέτευση, όχι ασφαλώς από επιλογή ή φταίξιμό τους. Κι όμως ο κόσμος αλλάζει για όλους και όχι μόνο, ή κυρίως, λόγω του διαδικτύου αλλά λόγω της κλιματικής αλλαγής που ανατρέπει πολύ πιο ριζικά το μέλλον και τις ζωές ατόμων, κοινωνιών και λαών. Για παράδειγμα, αν δεν παρθούν άμεσα τα αναγκαία μέτρα, οι γενιές Ζ και Α μπορεί να βιώσουν στην Ελλάδα αφάνταστα υψηλά κύματα καύσωνα με απρόβλεπτες συνέπειες για την υγεία τους, το φυσικό περιβάλλον, την κοινωνία και την οικονομία (με τεράστιες δυσκολίες στον τουρισμό, γεωργία, ενέργεια, κλπ.).

Οι αλλαγές αυτές έχουν ένταση, διαστάσεις και επιπτώσεις ασύγκριτα μεγαλύτερες από τις επιπτώσεις του χειρισμού του διαδικτύου γιατί αφορούν ισοπεδωτικά το σύνολο της κοινωνίας και της οικονομίας σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι μας επηρέασε ο COVID-19. Οι κλιματικές μεταβολές συνεπάγονται γεωπολιτικές ανατροπές για τις οποίες απαιτείται πολύ μεγαλύτερη εγρήγορση και προετοιμασία από ό,τι υπάρχει σήμερα, ιδιαίτερα στις γενιές που αναφερόμαστε.

Για παράδειγμα, οι ανάγκες για ελεύθερη από άνθρακα ενέργεια είναι πολύ πιθανόν να καλυφθούν από γιγάντια θερμικά ηλιακά συστήματα στη Σαχάρα που θα τροφοδοτούν την Ευρώπη. Οι οικονομικές σχέσεις και συνέπειες του γεγονότος αυτού, τα επαγγέλματα και οι συσχετισμοί ανατρέπονται ριζικά. Οι γενιές Ζ και Α παράλληλα με την εξάρτησή τους από το διαδίκτυο πρέπει να εκπαιδευτούν και να κατανοήσουν βαθιά τη σχέση τους με το περιβάλλον, φυσικό και κοινωνικό, τους άλλους δηλαδή ανθρώπους, που ζουν κοντά ή και πολύ μακριά αφού σταδιακά ο κόσμος μας «συρρικνώνεται» και γίνεται ένα «παγκόσμιο χωριό».

Τα βασικά όπλα και οι δεξιότητες για το μέλλον είναι συνυφασμένα με το φυσικό περιβάλλον, τους φυσικούς πόρους, την πολιτιστική μας κληρονομιά, υλική (μνημεία, έργα τέχνης) και άυλη, με κορωνίδα τη διερεύνηση της φύσης του κόσμου και του φύσης του εαυτού μας, τη γνώση που βρίσκεται πολύ πάνω από την πληροφόρηση που παρέχει το διαδίκτυο και που, στο τέλος, πρέπει να αποσκοπεί στη
σοφία.

Η σωστή και ελκυστική διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας, της οποίας κάθε λέξη σηματοδοτεί έννοιες συγκεκριμένες και αφηρημένες και οδηγεί στην εμβάθυνση της κατανόησης του κόσμου, πρέπει να ενδυναμωθεί ως αντίβαρο στη δυναστεία της εικόνας και της ταχείας έκπτωσης του γλωσσικού μας πλούτου που απειλεί σοβαρά τις γενιές Ζ και Α. Η εκπαίδευση όλων των γενιών, ιδιαίτερα όμως της Α, πρέπει να επιμείνει στο να «μάθει τους μαθητές πώς να μαθαίνουν» (learning to learn), από το διαδίκτυο, τα βιβλία που οφείλουν να συνεχίσουν παράλληλα τον πολύτιμο ρόλο τους και τον φυσικό κόσμο με την παρατήρηση και την αφή, την όσφρηση, τη γεύση, την ακοή. «Να μάθουν να υπάρχουν» (learning to be), στον αληθινό κόσμο μόνοι τους, όντας
«καλά μέσα στο πετσί τους», αλλά κυρίως να «μάθουν να ζουν, συμβιώνουν και συνεργάζονται με τους άλλους» (learning to live and work with others), και τέλος να «μάθουν να ενεργούν» και μέσα και πέρα και μακριά από τις οθόνες στον αληθινό κόσμο (learning to act).

Τα τέσσερα αυτά στοιχεία οδηγούν αυτόματα στην ελάττωση της ταλάντωσης ανάμεσα στους δυο πόλους που γεμίζουν άγχος τους νέους μας: από το ένα άκρο του «όλα αλλάζουν στον κόσμο, τίποτα δε μένει σταθερό, και ο ίδιος ο πλανήτης μας κλονίζεται» στο άλλο, του ότι «ο κόσμος με τίποτα δεν αλλάζει, φτώχια, πόλεμος, εκμετάλλευση κυριαρχούν, παντού τα πάντα». Η ταλάντωση του εκκρεμούς, μέσα στους δύο αυτούς πόλους, εκτός από άγχος, γεννά απαισιοδοξία και σύγχυση ενώ μηδενίζει την επιθυμία για ένα καλύτερο μέλλον. Η δράση στο πεδίο, στη φύση, στο περιβάλλον αναπτύσσει τον θαυμασμό για τη φύση, τη βιοποικιλότητα και το «μη ανθρωπογενές», δυναμώνει τη σκέψη και αναπτύσσει τις ευγενείς προθέσεις και τη θέληση για δράση προς επίτευξή τους. Όσο για την ταχύτερη και αποδοτικότερη ένταξη των γενιών Ζ και Α στις επιχειρηματικές δραστηριότητες, λόγω ή μέσω των νέων τεχνολογιών, νομίζω ότι ο Κερδώος Ερμής μπορεί να περιμένει λιγάκι. Θα διακατέχει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής των σημερινών νέων. Ο Απόλλωνας, η Αθηνά, η Αφροδίτη, η Άρτεμις έχουν προτεραιότητα για τις γενιές αυτές που πρέπει να προλάβουν να γνωρίσουν άλλες πτυχές της χαράς της ζωής και του κόσμου που θέλουμε να διαφυλάξουμε!

Είναι ενδιαφέρον ότι και το Πρόγραμμα Δράσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Διαδικτυακή Εκπαίδευση (Digital Education Action Plan/COM2020/624final) παρουσιάζει ένα όραμα για υψηλής στάθμης,
ανοικτής σε όλους και προσβάσιμης Ευρωπαϊκής Διαδικτυακής Εκπαίδευσης όπου επισημαίνεται ο ρόλος των σχετικών τεχνολογιών ως μοχλών της αναγκαίας «πράσινης» μετάβασης/μετασχηματισμού με παράλληλη αναγκαία στροφή σε αειφορικές συμπεριφορές τόσο σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη όσο και την ίδια τη χρήση των διαδικτυακών προϊόντων. Νομίζω πως με ασφάλεια μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι η γνώση των μηχανισμών της φύσης και του κόσμου, η γνώση που αποκτάται σε επαφή με τη φύση και μέσα στον κόσμο και η φροντίδα για το περιβάλλον και τον κόσμο μας αποτελούν όχι μόνο στόχους αλλά και μεθόδους για μια αξιοβίωτη ζωή.