Οι τρόποι διδασκαλίας γίνονται όλο και πιο ενδιαφέροντες

Ο Ουμπέρτο Έκο στα τέλη του προηγούμενου αιώνα έγραψε ότι από τον πολιτισμό του λόγου έχουμε πλέον περάσει στον πολιτισμό της εικόνας. Για τη γενιά που έχει αφετηρία της την αυγή της τρίτης χιλιετίας, καθώς και τις επόμενες πρόκειται για μια δεδομένη κατάσταση. Άρα το εκπαιδευτικό σύστημα, χωρίς να μεταβάλλει τους ουσιαστικούς στόχους του, οφείλει να προσαρμόζει τη φιλοσοφία και τα μέσα του στη νέα πραγματικότητα. Ποια είναι αυτή; Πώς οι νέοι μας σήμερα γίνονται πλέον καθημερινοί αποδέκτες ενός μεγάλου πλήθους πληροφοριών και αναλύσεων; Άρα η αποστολή του εκπαιδευτικού είναι να αναπτύξει στους μαθητές του τη δυνατότητα κριτικής προσέγγισης και ερμηνείας τους.

Μια δύσκολη αποστολή αφορά στη διδασκαλία του παρελθόντος μας και στην ανάπτυξη της απαραίτητης διαλεκτικής σχέσης με το παρόν που βιώνουμε. Πρώτα, ο νέος πρέπει να πειστεί για την αναγκαιότητα να αποκτήσει αυτή τη σχέση με το παρελθόν. Κατόπιν, η προσέγγιση του γνωστικού αντικειμένου οφείλει να γίνει με όρους που θα εξασφαλίζουν τόσο το ενδιαφέρον για αυτό, όσο και την κριτική του ερμηνεία.

Η κατεξοχήν επιστήμη έρευνας του παρελθόντος είναι φυσικά η Ιστορία. Στη σύγχρονη ψηφιακή εποχή, την Ιστορία θα τη συναντήσουμε να αποτυπώνεται παντού: στα ιστορικά ντοκιμαντέρ, το διαδίκτυο, τον κινηματογράφο, τα ψηφιακά παιχνίδια αλλά και σε κάθε μορφή πληροφόρησης. Ειδικότερα οι δημόσιες αναπαραστάσεις των ιστορικών εικόνων προκαλούν πολύ συχνά έντονα συγκινησιακά φορτία και συγκροτούν αλληλοσυγκρουόμενες μνήμες. Την ίδια αυτή στιγμή όμως βρίσκονται στον πυρήνα του επιτελεστικού ρόλου της διδασκαλίας της Ιστορίας, ο οποίος δεν είναι άλλος από την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και την ενδυνάμωση των ανθρώπινων αξιών.

Σήμερα λοιπόν, οφείλουμε να εξετάσουμε μια σειρά από ζητήματα, όπως τη θέση των νέων τεχνολογιών και τη σύνδεση της ψηφιακής ιστορίας με τη Δημόσια Ιστορία στη σχολική αίθουσα. Τους τρόπους που οι οπτικοακουστικές καταγραφές (φωτογραφία, φιλμ, βίντεο) επενεργούν στον μετασχηματισμό της παραδεδομένης ιστορικής εκπαίδευσης. Και πώς οι σύγχρονες μεθοδολογικές στρατηγικές αναδεικνύουν την Ιστορία ως κρίσιμο παράγοντα εκπαίδευσης μέσα από τον οπτικό εγγραμματισμό και τις προφορικές αφηγήσεις.

Μια χαρακτηριστική περίπτωση εισαγωγής οπτικοακουστικού υλικού στη διδασκαλία της Ιστορίας είναι το ντοκιμαντέρ. Δεν πρόκειται για μια πρόσφατη καινοτομία, καθώς η χρήση αποσπασμάτων ιστορικών ντοκιμαντέρ έχει εισαχθεί στη διδακτική πράξη από τις αρχές του αιώνα μας. Ο συνδυασμός του ήχου, της εικόνας και του λόγου λειτουργεί ελκυστικά και προκαλούν την ενεργό συμμετοχή των διδασκομένων, οι οποίοι παράλληλα μαθαίνουν να αντιμετωπίζουν κριτικά τις εικόνες και να ανακαλύπτουν τα τρωτά τους σημεία.

Η υποστήριξη ωστόσο της εισαγωγής του ντοκιμαντέρ στην εκπαιδευτική διαδικασία δε σημαίνει σε καμία περίπτωση την προνομιακή χρήση του εργαλείου αυτού. Η εν λόγω παιδαγωγική πρόταση λειτουργεί επικουρικά και πάντοτε με γνώμονα τους χρονικούς περιορισμούς. Εκτός από τους χρονικούς περιορισμούς, όμως, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και οι παιδαγωγικοί περιορισμοί που υπάρχουν, προκειμένου το ντοκιμαντέρ να λειτουργήσει ιδανικά τόσο ως μέσο γνώσης, αλλά και ως κίνητρο για μάθηση ακόμη και για τους αδύναμους και τους αμέτοχους. Πιο συγκεκριμένα, η προβολή του ντοκιμαντέρ θα πρέπει να ανταποκρίνεται σε συγκεκριμένους διδακτικούς στόχους, τους οποίους κάθε φορά προσδιορίζουν οι διδάσκοντες ανάλογα με το γνωστικό αντικείμενο και τις ανάγκες της αίθουσας.

Δεν πρέπει να αγνοούμε ότι το ψηφιακό και το οπτικοακουστικό υλικό μπορούν να προκαλέσουν έντονο συναισθηματικό βάρος και σοβαρές ιδεολογικές εντάσεις. Για τον λόγο αυτό είναι σημαντικό να διδάσκονται τα συγκρουσιακά θέματα και οι αποκλίνουσες τοποθετήσεις τους, καθώς μπορούν να συμβάλλουν εξαιρετικά στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και τη συγκρότηση της ιστορικής προσέγγισης του παρελθόντος. Οι νέες τεχνολογίες και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και επικοινωνίας καθιστούν το παρελθόν προσιτό με ευκολία στο παρόν, επενεργώντας καθοριστικά στη συγκρότηση ατομικών και συλλογικών ταυτοτήτων.

Στις αίθουσες διδασκαλίας οι μαθητές συχνά φτάνουν με τις προσωπικές τους που συνήθως φέρουν από το οικογενειακό τους περιβάλλον. Εκεί οι υποκειμενικές εικόνες της Ιστορίας συνδιαλέγονται τόσο με τις δημόσιες αναπαραστάσεις της, όσο και με τα ακαδημαϊκά εγχειρίδια, για να οδηγήσουν τελικά στη συγκρότηση της ιστορικής συνείδησης. Το ιστορικό ντοκιμαντέρ, μία από τις εκφάνσεις της Δημόσιας Ιστορίας, μπορεί να συνεπικουρήσει την επίσημη σχολική και ακαδημαϊκή διδασκαλία και να συνδράμει καθοριστικά στην ανάπτυξη ενός γόνιμου διαλόγου με το παρελθόν στη βάση της ιστορικής ενσυναίσθησης και της κριτικής αντίληψης.

Η ένταξη του ιστορικού ντοκιμαντέρ στην ιστορική εκπαίδευση πρέπει να γίνεται με γνώμονα να καταστεί το μάθημα προσφιλές και ενδιαφέρον στα υποκείμενα της μάθησης, να δημιουργήσει τα κίνητρα για την ενεργό συμμετοχή τους και να συμβάλει στη συγκρότηση ενός αλληλοδραστικού μαθησιακού περιβάλλοντος μέσα από μια μαθησιακή διαδικασία που θα καθιστά ταχύτατα προσιτές τις ιστορικές αναπαραστάσεις πολλών και διαφορετικών κοινοτήτων. Η επεξεργασία, ανάλυση και σύνθεση του προβαλλόμενου υλικού παρέχει τη δυνατότητα διεύρυνσης του προγράμματος σπουδών αλλά και ενθάρρυνσης της ανάπτυξης νέων δεξιοτήτων στη διαχείριση και αξιολόγηση των πληροφοριών μέσα από μια ενθουσιώδη διαδικασία, που διαμορφώνει σε νέα βάση το διδακτικό και μαθησιακό περιβάλλον μελέτης του μαθήματος της Ιστορίας.

«Το εκπαιδευτικό σύστημα, χωρίς να μεταβάλλει
τους ουσιαστικούς στόχους του,
οφείλει να προσαρμόζει τη φιλοσοφία
και τα μέσα του στη νέα πραγματικότητα».

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΜΠΑΛΕΡΜΠΑΣ